Arabuluculuk sistemi, bir özel hukuk uyuşmazlığı taraflarının özgür iradeleriyle seçtikleri tarafsız ve uzman bir arabulucu hakemliğinde, dava açılmadan önce veya açıldıktan sonra başvurdukları bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Arabuluculuk ile ihtilafın daha hızlı ve daha az maliyetle çözülmesi hedeflenir. Arabuluculuk zorunlu ve ihtiyari olarak ikiye ayrılmaktadır. Hukukumuzda İş Hukukundan doğan bazı uyuşmazlıklar için arabuluculuk, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile bir dava şartı olarak zorunlu hale getirilmiştir. Arabuluculuğun dava şartı olması, arabulucuya başvurulmadan dava açılması halinde, davanın, dava şartı yokluğu sebebiyle reddedilmesi sonucunu doğurur.
Dava şartı olarak düzenlenen arabuluculukta uygulanacak hükümler Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Uygulama Yönetmeliği (“Yönetmelik”) madde 22 ve devamında düzenlenmiştir. Yönetmelik madde 22 uyarınca, arabuluculuğun dava şartı olarak kabul edildiği uyuşmazlıklara ilişkin dava açılabilmesi için, arabuluculuğa başvurulmuş olması ve bu sürecin başarısızlıkla sonuçlanması ve buna ilişkin tutanağın dava dilekçesine eklenmesi gerekmektedir.
Arabuluculuk faaliyetine ilişkin prosedür ise Yönetmelik’in 25. maddesi ile düzenlenmiştir. Anılan hükme göre, taraflar bizzat, kanuni temsilcileri veya avukatları, idareler ise oluşturacakları komisyon aracılığıyla katılabilirler. Arabulucu başvurandan başlayarak taraflar ile görüşerek davanın esasını araştırır ve ilk oturum tarihi tayin edilir.
Yapılan başvuru arabulucu tarafından, üç hafta içinde sonuçlandırmakla yükümlüdür ancak zorunlu hallerde en fazla bir hafta olmak şartıyla bu sürenin uzatılması mümkündür. Tarafların uyuşmazlık üzerinde tamamen veya kısmen anlaşmaları halinde, arabulucu tarafından bir anlaşma son tutanağı düzenlenir. Tarafların kısmen anlaşmaları halinde anlaşılan ve anlaşılamayan konular açıkça tutanağa geçirilir.
Taraflar arasında anlaşma sağlanamaması halinde ise anlaşamama son tutanağı düzenlenir ve bu tutanak dava dilekçesine eklenerek, ihtilaf yetkili ve görevli mahkemede görülmeye başlanır.
Yapılan görüşmelerde sonuç alınamaması, taraflar arasında anlaşma sağlanamaması, taraflar katılamadığı için görüşme yapılamaması veya kanunda öngörülen süre içinde anlaşmaya varılamaması halinde arabuluculuk faaliyeti sona erdirilir.
Arabuluculuk faaliyetinin, taraflardan birinin geçerli bir mazeret göstermeksizin ilk toplantıya katılmaması sebebiyle sona ermesi durumunda, dava sonucunda taraf tamamen veya kısmen haklı çıksa bile yargılama giderlerine mahkûm edilir.
7036 sayılı kanunla bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalar zorunlu arabuluculuk kapsamında alınmıştır. Zorunlu arabuluculuk ile hem mahkemelerin iş yükünün hafifletilmesi hem de uyuşmazlıkların daha hızlı çözülmesi amaçlanmıştır. Kanun 01.01.2018 tarihinde yürürlüğe girmiş olmasına rağmen kısa sürede iş hukukundan doğan 63.000 uyuşmazlıkta anlaşma sağlanmıştır.